Kościół Jezuitów -Łódź 2004

http://archidiecezja.lodz.pl/jezuici/?src=galeria

Jak kupić płytę-cegiełkę na renowację kościoła ?

DZIEŁO REMONTU KONSERWATORSKIEGO KOŚCIOŁA JEZUITÓW P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA JEZUSA W ŁODZI

Tak, jak my, mimo wielu trudności, podjęliśmy trud wznoszenia tego Domu Bożego, tak niech nasi następcy otaczają Go gorliwą troską i w dziele swym nie upadają na duchu. Z dokumentu pamiątkowego umieszczonego w dniu 20 września 1883 roku w kuli pod krzyżem wieży głównej kościoła.

Siedem lat trwa w Łodzi generalny remont zabytkowego kościoła ojców jezuitów. W tym dziele pomaga Społeczna Rada Renowacji, będąca ewenementem w całym Towarzystwie Jezusowym. Kiedy na początku 1997 roku dzieło zaczynano, nikt z członków Rady nie przejmował się brakiem jakichkolwiek funduszy na ten cel. Dzisiaj dokładnie wiemy, ile trudu wymagało zrealizowanie prac wartych niemal cztery miliony złotych (milion EURO). Trudu, a przede wszystkim wiary.

Historia i teraźniejszość

Zabytkowa świątynia, wówczas p.w. św. Jana Ewangelisty w Łodzi, neoromańska z wartościowymi elementami architektonicznymi, cennymi polichromiami i wyposażeniem wnętrza, zbudowana została przez wspólnotę ewangelicko-augsburską (luteranie) w latach 1880-1884, jako odpowiedź na wzrastające potrzeby duchowe gwałtownie rozwijającego się miasta, ośrodka przemysłu włókienniczego. Był to drugi w mieście kościół wspólnoty i największa w Królestwie Polskim parafia ewangelicka, licząca 40 tys. wiernych, w znacznej części złożonej z Polaków i spolonizowanych Niemców. Zasłużony dla łódzkiego Kościoła ewangelicko-augsburskiego ks. Wilhelm Piotr Angerstein, pierwszy proboszcz parafii św. Jana (1885-1928), wybitny duszpasterz i pisarz, był inicjatorem nabożeństw w języku polskim. Tę tradycję kontynuował jego następca ks. Juliusz Dietrich (1928-1939), organizator życia religijnego i społecznego przy parafii, dający liczne dowody lojalności wobec Państwa Polskiego i z tego powodu aresztowany przez gestapo 11 XII 1939. Tutaj kształtowało się umiłowanie literatury polskiej u młodego parafianina Carla Dedeciusa, po latach zasłużonego niemieckiego tłumacza i wydawcy polskiej poezji i prozy, Honorowego Obywatela Miasta Łodzi.

Opuszczona po II wojnie światowej świątynia, decyzją władz miasta została przekazana w zarząd Towarzystwu Jezusowemu i rekonsekrowana 4 lutego 1945 roku pw. Najświętszego Serca Jezusa. Pierwszym proboszczem i przełożonym domu został o. Franciszek Przybylski (1945-1948). Natychmiast rozpoczęto bardzo szeroką i żywą działalność duszpasterską. Pierwsze i jedyne w mieście duszpasterstwa inteligencji i młodzieży akademickiej poprowadził o. Tomasz Rostworowski SJ. Rekolekcje w kościele głosił m.in. sufragan krakowski bp Karol Wojtyła (1960). Mszę św. dla młodzieży akademickiej celebrował i kazanie wygłosił sługa Boży Stefan kard. Wyszyński. W 1969 roku gościliśmy Ojca Generała Piotra Aruppe SJ, w czasie jego wizytacji polskich prowincji jezuickich. Rok później kazanie do młodzieży akademickiej głosił tu Karol kard. Wojtyła.

Ogłoszenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku otworzyło nową kartę w dziejach kościoła. Ojciec Stefan Miecznikowski SJ objął dziełem pomocy duchowej i materialnej działaczy łódzkiej „Solidarności” i ich rodziny. Demokratyczne władze samorządowe uznały jego zasługi przyznając tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi. Kolejnym ważnym etapem, tym razem w duchowym rozwoju formacyjnym, była działalność o. Józefa Kozłowskiego SJ, który powołał Ośrodek Odnowy w Duchu Świętym o znaczeniu wykraczającym poza granice kraju. Dwukrotnie, w każdym miesiącu jest celebrowana Msza św. z modlitwą w intencji uzdrowienia, w której uczestniczą tysiące wiernych z całej Polski i zagranicy. Przy ośrodku działa wydawnictwo i zespół ewangelizacyjno-wokalny „Mocni w Duchu”.

Obecnie w niewielkiej, bo liczącej ośmiuset wiernych, parafii pracuje dziewięciu ojców jezuitów, których przełożonym i proboszczem jest o. Józef Łągwa SJ. Księża zajmują się duszpasterską pracą parafialną, środowiskową i wspólnotową, prowadzą katechezę w pobliskim liceum i kapelanię szpitala. Poza pięcioma wspólnotami Odnowy w Duchu Świętym, przy kościele działa siedem wspólnot neokatechumenalnych, pięć grup Wspólnoty Życia Chrześcijańskiego, Wspólnota Chleba oraz liczne duszpasterstwa środowiskowe, osób niepełnosprawnych, uzależnionych. Przy parafii działa także księgarnia „Cordis Jesu” oraz świetlica środo­wiskowa dla dzieci z rodzin najuboższych. Przedszkole publiczne prowadzą siostry służebniczki starowiejskie. Z tych wszystkich powodów świątynia i realizowana przy niej działalność otaczane są powszechnym szacunkiem i stanowią istotna część historii Łodzi lat minionych, tak odległych jak i bliskich, a także czasów współczesnych.

W poczuciu dobrze spełnianego obowiązku modlono się 8 marca 2004 roku w kościele jezuitów w Łodzi, dziękując Najświętszemu Sercu Jezusowemu za okazywane wsparcie w wierze, nadziei i miłości, jakie rodzą się w tym miejscu od sześćdziesięciu lat za pośrednictwem zakonników Towarzystwa Jezusowego. Mszy św. koncelebrowanej przewodniczył ks. bp Ireneusz Pękalski, sufragan łódzki. Uroczystość była transmitowana przez Radio Maryja i Telewizję TRWAM na cały świat. A w ponad dwugodzinnej audycji „Rozmowy Niedokończone” członkowie Rady Renowacji Kościoła dzielili się ze słuchaczami swoim zauroczeniem dziełem remontu świątyni.

Podjecie decyzji o rozpoczęciu remontu konserwatorskiego

Świątynia zbudowana pośpiesznie i z nienajlepszych materiałów ulegała systema­tycznie niszczeniu, do czego przyczyniały się także zanieczyszczenia środowiska (głównie powietrza i wody). Prowadzone już w latach przełomu wieków oraz w latach międzywojennych remonty i przebudowy stopniowo zacierały pierwotny charakter budowli. Niezbędne prace remontowe zewnętrzne (remont dachu, wież) i wewnętrzne (konserwatorskie odnowienie zabytkowych polichromii i malowanie kościoła) przeprowadzali ojcowie jezuici dużym nakładem sił i środków. Jednocześnie zachowano niemal niezmieniony wystrój wewnętrzny świątyni, co zgodnie podkreślają historycy sztuki, a także dawni mieszkańcy naszego miasta.

Pogarszający się z roku na rok stan techniczny budowli niepokoił ojców jezuitów od dłuższego czasu. Jednak dopiero nabycie prawa własności w 1989 roku pozwoliło na podjęcie decyzji rozpoczęcia remontu konserwatorskiego, w którym oparto się na działaniach Społecznej Rady Renowacji Kościoła, złożonej z wybitnych specjalistów historii sztuki, architektów, konserwatorów zabytków, inżynierów budownictwa, specjalistów od kosztów. Przewodniczącym Rady został inż. Kazimierz Boberek, zasłużony budowniczy łódzkich teatrów. W wyniku ogłoszonego konkursu zaangażowana została czołowa polska firma konserwatorska Piotr Białko z Krakowa, mająca w dorobku prace m.in. na Wawelu, w Gdańsku, Poznaniu. Działania finansowe parafii i zakonu wsparli sponsorzy (odważnie uwidocznieni na rusztowaniach kościoła) oraz władze samorządowe miasta Łodzi, bez pomocy których remont byłby niemożliwy. Pracom nadano charakter priorytetowy ze względu na zagrożenie katastrofą budowlaną. Jednocześnie podjęto decyzję przywrócenia świątyni pierwotnej, projektowej świetności. Przy użyciu najnowocześniejszych metod projektowych, technicznych i technologicznych odrestaurowywana jest z wyjątkowym pietyzmem fasada kościoła, hełmy wież, poszycie dachu, drewniana konstrukcja dachowa. Przed odpowiedzialnymi za ratowanie kościoła stanął ostatnio niezwykle trudny problem ratowania stropu-sklepienia o konstrukcji drewnianej. Ale z pomocą Bożą dokonamy i tego. Państwowe i samorządowe służby konserwatorskie także podkreślały pilność przeprowadzenia ratunkowych prac remontowych i walnie przyczyniają się do ich powodzenia. Tak oto jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych w Łodzi odzyskuje swoją dawną urodę z czasów „ziemi obiecanej”.

Podjęte w końcu 1996 roku prace znalazły uznanie u przedstawicieli łódzkiej wspólnoty Kościoła Ewangelicko-augsburskiego tym bardziej, że zakładają doprowadzenie stanu architektonicznego kościoła i całego założenia urbanistycznego do wyglądu pierwotnego. Wzajemna życzliwość i zrozumienie wspólnej odpowiedzialności za łódzkie dziedzictwo historyczne i kulturalne, przejawiły się m.in. w przekazaniu przez ojców jezuitów tej wspólnocie w dniu 7 marca 1998 roku 49 dokumentów archiwalnych, dotyczących jej dziejów w Łodzi.

Założenia projektowe podejmowanych działań od samego początku określono w sposób maksymalny i kompleksowy. Choć ich zakres zwiększał się z roku na rok i czasami nas zaskakiwał. Ostatecznie zdecydowano się przeprowadzić m.in. prace budowlano-remontowe konstrukcji drewnianej dachu, poszycia dachowego i pokrycia dachu blacha cynkowo-tytanową, drewnianego sklepienia, uzupełnienia ubytków stropu, ponownego ułożenie polichromii, restaurację i konserwacje trzech wież, elewacji, witraży, posadzki, stolarki budowlanej, ławek, organów. Do tego doszła modernizacja ogrzewania świątyni, instalacji elektrycznej i nagłośnienia.

Z czasem koniecznymi okazały się równoległe prace w otoczeniu świątyni, a wśród nich: odwodnienie budowli, udrożnienie sieci kanalizacyjnej, wybrukowanie placu kościelnego i wykonanie małej architektury (drogi dojazdowe, zieleńce, kwietniki), odtworzenie zabytkowego parkanu wraz z renowacją bram i furt, zewnętrzne oświetlenie kościoła i terenu parafialnego.

Teraźniejszość i bliższa przyszłość

Prace remontowe, konserwatorskie i modernizacyjne siłą rzeczy obejmują także całe, parafialne założenie urbanistyczne, na którym znajduje się szereg obiektów. Są to m.in.: stary dom zakonny ojców jezuitów, w którym wykonano już takie prace jak: rekonstrukcja auli, rekonstrukcja zabytkowego wiatrołapu, częściowa wymiana stolarki okiennej i drzwiowej. Przewidziany jest pełny remont wnętrz i kapitalny remont fasady. Docelowym przeznaczeniem budynku będzie siedziba Ośrodka Odnowy w Duchu Świętym i wydawnictwa.

W dużym budynku parafialnym (kaplica św. Krzysztofa, sala św. Tomasza i inne) wykonano już budową nowego węzła ciepłowniczego, wymianą instalacji cieplnej i elektrycznej, wymianą stolarki budowlanej, remont dachu. W budynku mieszczącym salę teatralną im. ks. Jerzego Popiełuszki dokonano remontu stropodachu, centralnego ogrzewania i wymiany stolarki okiennej. Planowane jest zbudowanie odpowiedniego zaplecza sanitarnego oraz techniczne dostosowanie sali do wymogów teatralnych: oświetlenie, nagłośnienie, media. Na remont oczekuje także stary dom zakonny sióstr niepokalanek, w którym obecnie znajduje się także przedszkole. Zmodernizowano w nim centralne ogrzewanie. Docelowo, po pełnym remoncie i modernizacji przewiduje się wyznajecie obiektu instytucji szacunku publicznego.

Dalsza przyszłość to nowy dom zakonny jezuitów oraz nowy dom zakonny sióstr niepokalanek wraz z nowym przedszkolem i domem rekolekcyjnym.

Przebieg remontu 1996-2003

1996 – Zakończono niezbędne czynności formalne (zezwolenia na budowę i na prace konserwatorskie, wykonano szereg ekspertyz, raportów, projektów inwentaryzacyjnych, konserwatorskich, badawczych, architektonicznych oraz budowlanych.

1997 – Rozpoczęto remont wieży północnej (zainstalowano żelbetonowy wieniec ratujący przed dalszym pękaniem), przystąpiono do remontu dachu (wymieniono 25 belek, ponad 20 m kw. desek, pokryto blachą cynkowo-tytanową 150 m kw. dachu). Rada Miejska przyznaje pierwszą dotację na renowacje kościoła w wysokości 300 tys. złotych (77.000 EURO). Wybór Firmy Konserwatorskiej Piotr Białko – Zabytki Malarstwa Rzeźby Architektury z Krakowa jako generalnego wykonawcy prac konserwatorskich. Fotogrametria górnej części fasady, pełna inwentaryzacja architektoniczna w skali 1: 50, projekt architektoniczno-budo­wlany rewaloryzacji fasady, wizualizacja komputerowa projektowanego rozwiązania konserwatorskiego.

1998 – Trwają intensywne prace konserwatorskie przy wieży północnej (remont i konserwacja murów, elementów architektonicznych i hełmu wieży), tymczasowo zabezpieczono elementy nośne wieży głównej (stalowy stelaż krzyżowy), wymieniono pokrycie dachu w 70% oraz wykonano konieczne naprawy więźby dachowej; w transepcie zdjęto niezbędne połacie tynku wraz z polichromią oraz wykonano tymczasowe zabezpieczenie uszkodzonych wiązarów dachowych transeptu północnego; wykonano ekspertyzę wytrzymałościową wiązarów transeptu i opracowano technologię ich wzmocnienia. Rada Miejska przyznała drugą dotację na renowację kościoła w wysokości 350 tys. złotych (90.000 EURO). Powstaje program konserwatorski elewacji frontowej. Zakupiono rusztowania i blachę cynkowo tytanową dla pokrycia dachu.

1999 – Została uratowana i odrestaurowana wieża północna (przywrócenie pierwotnego charakteru hełmu murowanego, montaż odtworzonych detali architektonicznych, wymurowanie górnej i uzupełnienie dolnej korony, gruntowna restauracja miedzianego krzyża i kuli wieńczącej wieżę), uzupełnianie ubytków i hydrofobizacja muru. Rada podjęła decyzję demontażu drewnianych pokryć szczytów wież wraz z blaszanym poszyciem i odrestaurowania hełmów murowanych oraz koron górnych). Rozpoczęto modernizowanie systemu ogrzewania kościoła oraz innych budynków. Rada Miejska przyznała trzecią dotację na renowację kościoła w wysokości 150 tys. złotych (38.000 EURO). Remont konserwatorski auli w domu zakonnym. Uroczyste spotkane ekumeniczne z udziałem ks. bpa Adama Lepy, sufragana archidiecezji łódzkiej; ks. bpa Mieczysława Cieślara, biskupa diecezji warszawskiej Kościoła Ewangelickiego-augsburskiego oraz władyki Szymona, arcybiskupa poznańskiego i łódzkiego Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Przyznanie Radzie Miejskiej i Zarządowi Miasta dyplom Honorowego Mecenasa Renowacji Kościoła (15 IX 1999).

2000 – Rozpoczęto prace zabezpieczające przy tarasie wieży głównej (rozebrano stary i wylano żelbetową płytę, zdemontowano siedemdziesięciokilogramowe konsole, zbyt słabo połączone z konstrukcją). Władze miejskie rozpoczęły dostawy kostki granitowej. Rada Miejska przyznała czwartą dotację na renowację kościoła w wysokości 150 tys. złotych (38.000 EURO). Zainstalowano trzy nowe węzły ciepłownicze i zmodernizowano instalację grzewczą, wyremontowano kaplicę św. Krzysztofa, salę teatralną im. ks. Jerzego Popiełuszki, pokryto papą wszystkie dachy na budynkach parafialnych.

2001 – Zakończenie prac restauracyjnych przy hełmie wieży głównej (rozebranie pokrycia dachowego, drewnianej obudowy, rozebranie murowanego hełmu o wysokości 14 m, budowa nowego hełmu ceglanego, wylanie konstrukcji koronki i ożebrowania hełmu, odrestaurowanie krzyża i kuli). Zakończono prace remontowe i konserwatorskie organów. Rada Miejska przyznała piątą dotację na renowację kościoła w wysokości 260 tys. złotych (66.000 EURO). Wykonano rekonstrukcję dębowego wiatrołapu przy domu zakonnym. Wykonano gruntowną modernizację kuchni zakonnej.

2002 – Kontynuacja prac na wieży głównej do tarasu (zastosowano nową technologię konstrukcji żelbetowej i murowanej poprzez wylanie betonu samozagęszczającego się opracowana w Politechnice Łódzkiej dla tego zadania). Rada Miejska przyznała szóstą dotację na renowację kościoła w wysokości 260 tys. złotych (66.000 EURO).

2003 – Dokończono krycie całego dachu (rozebrano dwie konstrukcje drewniane wieżyczek nad prezbiterium, zbudowano nowe, zużyto 350 mb bali drewnianych, pokryto odeskowaniem i położono blachę). Rada Miejska przyznała siódmą dotację na renowację kościoła w wysokości 120 tys. złotych (30.000 EURO). Odwodniono kościół (położono izolację dookoła świątyni, ułożono nową kanalizację, utwardzono i wylano betonową opaskę, ułożono wykładzinę z polbruku). Dziedziniec oraz drogę dookoła kościoła wyłożono kostką. Rozebrano i całkowicie odrestaurowano parkan (bramę wjazdową i dwie furty od ulicy, wykonano trzy nowe bramy wewnętrzne. Na przełomie 2003 i 2004 roku zamontowano okna w kaplicach św. Św. Krzysztofa i Tomasza, w sali teatralnej i częściowo w domu zakonnym.

Prace wykonane w latach 1996-2003 i planowane w latach 2004-2010

2004 – Dalsza kontynuacja prac na wieży głównej od tarasu do poziomu gruntu, wraz z łącznikami, zostanie zapewne wykonana częściowo z powodu braku funduszy, a przede wszystkim ze względu na konieczność podjęcia natychmiastowych prac przy stropie kościoła (wymiana co najmniej sześciu krężyn, zdjęcie deskowania podniebienia i fresków). Przewidujemy ocieplenie dachu kościoła.

2005 – Kontynuowanie prac remontowych stropu w nawie głównej i transepcie.

2006 – Kontynuowanie prac na wieży głównej, łącznikach i fasadzie. Remont schodów i budowa podjazdów dla osób. niepełnosprawnych.

2007 – Zakończenie prac na wieży głównej i zrealizowanie wieży południowej. Renowacja dwóch latarni.

2008 – Prace w prezbiterium (prace konserwatorskie przy ołtarzu, prace tynkarskie, malarskie, instalacja oświetlenia i nagłośnienie).

2009-2010 – Konserwacja murów zewnętrznych całego kościoła, zegar na fasadzie, witraże na fasadzie i w nawach bocznych. Wyposażenie wewnętrzne – położenie nowej posadzki, renowacja ławek, Droga Krzyżowa.

Podsumowanie

W okresie 1997-2003 prace remontowo-konserwatorskie wymagały wydatkowania na kościół łącznej kwoty 2.974.360 zł, (762.000 EURO), z czego dotacje władz samorządowych Miasta Łodzi wyniosły 1.590.000 zł (405.000 EURO), a nakłady inwestora tj. Towarzystwa Jezusowego i tutejszej parafii – 1.359.360 zł (357.000 EURO). Jednocześnie pragniemy podkreślić, iż w ciągu siedmiu lat niezbędne opracowania, ekspertyzy, plany, inwentaryzacje architektoniczne wykonywane były społecznie przez członków Rady. Prowadziliśmy rzetelne negocjacje z wykonawcami prac i dostawcami materiałów uzyskując częstokroć bardzo wysokie upusty i rabaty. Powstałe w ten sposób oszczędności szacujemy na wartość ponad 1.700.000 zł (436.000 EURO). Dotyczy to do wszystkich prac wykonanych na terenie parafialnym. Otrzymywane dotacje rozliczaliśmy sumiennie i terminowo, ciesząc się u władz miasta opinię wzorowego inwestora.

Od początku prowadzonych prac towarzyszy im życzliwość łódzkich środków masowego przekazu (gazet, radia, telewizji), które na bieżąco informują o dokonaniach. Nie unikamy także akcji promocyjnych poprzez wydawanie i rozprowadzanie pocztówek, kalendarzy i książki o historii budowy i renowacji kościoła, której autorem jest prof.. dr Krzysztof Stefański (nakład jest wyczerpany). Nadto parafianie i przyjaciele naszego kościoła na bieżąco są informowani o pozyskiwanych funduszach, wydatkach i przebiegu prac. Dzięki temu, oraz intensywnej działalności wśród potencjalnych dobroczyńców, a także staraniom o wszelkie dostępne fundusze rządowe, samorządowe i inne, możemy realizować zadanie, jakie przed nami postawiono.

Remont konserwatorski świątyni prowadzony jest w oparciu o wieloletni plan inwestycyjny. Jednakże, jak wiadomo w procesie ratowania zabytkowych budowli, bardzo częstym zjawiskiem są sytuacje zaskakujące właściciela obiektu i tym samym łamiące ustalony harmonogram prac i planowanie nakładów. Doświadczyliśmy tego w ubiegłym roku, kiedy znany nam już od kilku lat stan drewnianej konstrukcji stropu-sklepienia okazał się być stanem tak złym, iż w odniesieniu do sześciu węzłów podporowych trzech wiązarów skrajnych wymagany jest szybki remont. Wyniki ekspertyzy są nie tylko zaskakujące dla nas ze względu na konieczność wykonania dodatkowego i pilnego zadania konserwatorskiego, ale także dramatyczne z powodu faktu, iż jeden wiązar znajduje się bezpośrednio nad organami, które dużym wysiłkiem finansowym i organizacyjnym zostały całkowicie odnowione i od trzech lat służą łódzkiej kulturze muzycznej.

Należy podkreślić, iż drewnianemu stropowi świątynia zawdzięcza także wyjątkową akustykę. A to nie tylko pozwala, ale wprost nakłada na nas obowiązek organizowania koncertów młodzieży szkół muzycznych, wybitnych wokalistów i instrumentalistów, zespołów chóralnych oraz festiwali muzycznych. W ten sposób wzbogaciliśmy historyczne znaczenie naszego kościoła w duchowym i społecznym życiu miasta o rolę ważnego centrum muzycznego życia artystycznego.

Mając w pamięci i w sercach przytoczony na wstępie fragment przekazu budowniczych kościoła oraz głęboką wiarę w ukończenie zadania, jakiego podjęliśmy się przed laty, jesteśmy przekonani, że dzieło to doprowadzimy do końca i w rezultacie zarówno nasza świątynia, jak i całe założenie urbanistyczne stanie się słusznym powodem dumy łodzian nie tylko z powodów estetycznych, ale także duchowych i kulturalnych.

Tak nam dopomóż Bóg.