Jędrzejów
Rys historyczny klasztoru Ojców Cystersów w Jędrzejowie
Klasztor OO. Cystersów jest jednym z najstarszych i najcenniejszych zabytków Jędrzejowa. Jego początki sięgają przełomu XI/XII w. Pierwotnie w 1. poł. XII w. w miejscowości Brzeźnica (dzisiejszy Jędrzejów) istniał kościół pod wezwaniem św. Wojciecha, który stanowił własność rodową Jaksów-Gryfitów. W roku 1140 Janik Gryfita, późniejszy arcybiskup gnieźnieński, sprowadził do Brzeźnicy konwent cysterski z francuskiego opactwa Morimond w Burgundii. Była to 21 filia tego opactwa, która otrzymała zaszczytną nazwę Morimondus Minor. W 1149 r. jędrzejowski klasztor podniesiono do godności opactwa. Natomiast w 1166 lub 1167 r. miała miejsce uroczysta konsekracja kościoła klasztornego (wzniesionego na bazie wcześniejszego kościoła św. Wojciecha), w której wzięli udział książęta Kazimierz Sprawiedliwy, Mieszko Stary oraz arcybiskup Janik i biskup krakowski Gedko.W 1218 r. do wspólnoty zakonnej w Jędrzejowie wstąpił biskup krakowski Wincenty Kadłubek (po rezygnacji z biskupstwa), historiograf i kronikarz, autor Kroniki Polaków. Od tego czasu postać Kadłubka jest silnie związana z opactwem cysterskim oraz samym miastem.
Przejawem tego związku jest kult Mistrza Wincentego, który rozwija się nieprzerwanie od czasów nowożytnych.Opactwo cysterskie wydatnie przyczyniało się także do rozwoju Jędrzejowa. W 1271 r. książę krakowski Bolesław Wstydliwy osadzie przyklasztornej nadał prawo miejskie. Jeszcze w średniowieczu Jędrzejów stał się ważnym ośrodkiem handlowym, a w XVI i XVII w. ośrodkiem politycznym – miejscem zjazdów szlachty małopolskiej.Dynamiczny rozwój opactwa cysterskieg ozostał zahamowany w połowie XVI w., co było związane z rozwojem reformacji. Już jednak po 1580 r. klasztor odzyskał swoje dawne znaczenie. W XVI i XVII w. Cystersi coraz wyraźniej oddziaływali na miasto i najbliższą okolicę. Zajmowali się uprawą roli, hodowlą bydła i owiec, posiadali młyny i warsztaty tkackie. Zakonnicy prowadzili szkołę początkową (w latach 1807-1815 szkołę podwydziałową) oraz własne studium filozoficzno-teologiczne. Po upadku państwa polskiego sytuacja zakonu cysterskiego uległa znacznemu pogorszeniu. W okresie Księstwa Warszawskiego (1807-1815) jędrzejowski klasztor był objęty wzmożonym nadzorem państwowym. W 1819 r. na mocy dekretu cara Rosji Aleksandra I opactwo zostało skasowane. Kasata nie przerwała jednak życia zakonnego. Cystersi w Jędrzejowie przetrwali do 1855 r., kiedy zmarł ostatni mnich ojciec Wilhelm Ulawski. W 1856 r. administrator diecezji kieleckiej M. Majerczak przekazał klasztor ojcom reformatom. Niestety, za czynne poparcie powstania styczniowego na konwent spadły nowe represje. Od 1864 r. klasztor znajdował się pod nadzorem carskiej policji, natomiast w 1870 r. reformaci zostali usunięci z Jędrzejowa. W roku 1872 władze rosyjskie umieściły w gmachu poklasztornym seminarium nauczycielskie. Kilka lat później kościół poklasztorny został przekształcony w filię miejskiej parafii Św. Trójcy. Jednakże już na początku XX w. podjęto starania o odnowienie pocysterskiej parafii. Ostatecznie w 1913 r. biskup kielecki A. Łosiński utworzył nową parafię pw. bł. Wincentego Kadłubka, która do 1945 r. prowadzona była przez księży świeckich. Do Jędrzejowa cystersi powrócili w 1945 r., kiedy opat szczyrzycki Benedykt Biros sprowadził tu na powrót zakonników. W 1953 r. prymas Polski Stefan Wyszyński podniósł klasztor do stopnia samoistnego przeoratu, a w 1990 r. w miejsce przeoratu wskrzeszono opactwo.
dr Krzysztof Ślusarek, prof. Uniwersytetu Jagielońskiego w Krakowie
